بسم الله الرحمن الرحیم

چگونه روان صحبت کنیم؟

یکی از مهمترین ویژگی های سخنوران حرفه ای و کسانی که از فن بیان قوی برخوردار هستند روانی کلام و روان سخن گفتن است. بهترین تمرین های فن بیان از جمله تمرین های صداسازی، تلفظ و تنفس صحیح در خدمت روان سخن گفتن است. اگر هنگام سخنرانی، تپق بزنید و دائما از مکث ها و سکوت های بی مورد استفاده کنید، روانی سخن و کلام شما از بین می رود. در قسمت دوم مقاله چگونه روان صحبت کنیم به موارد و موضوعاتی می پردازیم که تمرین و تدقیق در آن می تواند بسیاری از مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد را مرتفع کند.

 1- صداسازی

تمرین های صداسازی نقش بسیار اساسی در روان بودن سخن و کلام شما دارد. یکی از ویژگی های سخن روان و سلیس، موسیقی و ریتم کلام است. اگر شما از صدای مناسبی برخوردار نباشید، قابلیت پیاده سازی تکنیک های فن بیان را برای شمرده صحبت کردن و روان صحبت کردن نخواهید داشت.

تمرین های صداسازی به شما این امکان را می دهد که از همه ظرفیت عضلانی خود برای تولید صدا استفاده کنید و در نتیجه صدای شما ورزیده، استاندازد و دارای حجم، عمق و برد مناسب می شود. یک صدای ورزیده و حرفه ای می تواند به مخاطبان حس خوبی را منتقل کند.

2- دایره واژگان کاربردی

بسیاری از افراد هنگام سخنرانی و سخن گفتن، مکث ها و سکوت های طولانی دارند و منقطع و گسسته صحبت می کنند. همه ما تجربه فقر دایره واژگان کاربردی را تجربه کرده ایم. صریح ترین حالت آن، این است که هنگام حرف زدن دنبال واژه ای برای بیان مقصود و منظور خود می گردیم و آن را پیدا نمی کنیم و از دیگران می خواهیم که در پیدا کردن لغت به ما کمک کنند.

اما در فرم خفیف تر و پنهان تر به این صورت است که مجبور می شویم در ذهن خود به دنبال کلمه مورد نظر بگردیم و این مسئله باعث کندی و سکته در کلام و گفتار می شود. فقر دایره واژگان کاربردی یکی از مهمترین مواردی است که به روان حرف زدن آسیب می رساند. علاوه بر آن این کندی و سکته های کلامی پی در پی، تصویر ذهنی مخدوشی از سخنران را در ذهن مخاطب ایجاد می کند.

 نحوه تمرین برای افزایش دایره واژگان

قبل از آن که توضیحات لازم در مورد تمرینات مناسب برای افزایش دایره واژگان کاربردی را بیان کنم لازم است دو نکته را تذکر دهم. اول آن که همه کسانی که فارسی زبان هستند به طور طبیعی از گنجینه دایره واژگان غنی برخوردار هستند. اما نکته در تعداد ،تنوع، سطح و کلاس کلمات و واژگانی است که در فن بیان از آن بهره می برند. همان طور که می دانید قضاوت ما در مورد سطح مالی، طبقه اجتماعی و حتی میزان مدرک و سواد افراد هم از طریق کلاس و سطح کلماتی که به کار می برند و همین طور کیفیت لحن آن ها صورت می گیرد.

نکته دوم آن که افزایش دایره واژگان به صورت تدریجی اتفاق می افتد. شما در طول هفته می توانید حداکثر 2 یا 3 کلمه را به گنجینه دایره واژگان کاربردی تان اضافه کنید. بنابراین در این تمرینات لازم است که باندازه کافی صبور باشید و یک دوره شش ماهه و یا یکساله را برای ارزیابی پیشرفت خود در این زمینه در نظر بگیرید.

الف- حرف زدن

قبل از اینکه شما بخواهید تمرینات اختصاصی مربوط به افزایش دایره واژگان را انجام دهید باید در طول هفته باندازه کافی حرف بزنید و سخن بگویید. بسیاری از افراد معمولا فقط به ضرورت سخن می گویند و در صورتی که ضرورتی برای سخن گفتن نباشد سکوت می کنند. علاوه براین زندگی شهری و همچنین تکنولوژی های مدرن مانند رادیو، تلوزیون، موبایل و شبکه های اجتماعی هم باعث کاهش ارتباط کلامی و گفتاری انسان مدرن امروز شده است.

شما باید از هر فرصتی برای سخنرانی و حرف زدن و صحبت کردن با دوستان، همکاران و اعضای خانواده بهره ببرید و در این کار پیش قدم شوید. تا زمانی که شما بستر و فرصت لازم برای حرف زدن نداشته باشید، تمرینات افزایش دایره واژگان معنای محصلی ندارد. برای این کار چند توصیه دارم. راحت ترین آن خبرخوانی و سخت ترین آن کتاب خوانی است. آگاهی و دانایی و انبوه اطلاعات یکی از مهمترین عواملی است که باعث انگیزه بیشتر برای شرکت در گفتگوها و مکالمه های روزمره می شود.

سعی کنید روزانه یک ربع تا نیم ساعت زمان خود را به خواندن خبر اختصاص دهید. برای این کار صرفا به صفحات مجازی مانند اینستاگرام تکیه نکنید. نمی گویم که آن ها را دنبال نکنید ولی خبرگزاری های رسمی و معتبر داخلی و خارجی را هم به صفحات خود اضافه کنید تا خبرها را از منابع معتبر دریافت کنید که قابلیت مقایسه با خبرهای صفحه مجازی و تعیین صحت و سقم آن ها را داشته باشید. ضمنا خبرهای سینمایی و همچنین تکنولوژی را هم به صفحات شخصی خود اضافه کنید. چون این دو موضوع هم می تواند در برقراری ارتباط با افراد مختلف و باز کردن باب حرف و سخن کمک موثری باشد.  

این تمرین چندین مزیت دارد. اول اینکه شما موضوعات متنوع بسیار دارید که آن را با دیگران به اشتراک بگذارید و یا به اصطلاح عام حرف برای زدن دارید. بسیاری از هنرجویان سخنرانی و سخنوری که در جلسات مشاوره با آن ها صحبت کردم، دلیل حرف نزدن و سکوتشان این بود که اساسا حرفی برای زدن نداشتند. از آنجا که اغلب مردم خبرگزاری های رسمی و معتبر با گرایش های متفاوت را دنبال نمی کنند و خبرها را معمولا از طریق شبکه های اجتماعی دریافت می کنند، دنبال کردن خبرها از طریق خبرگزاری های رسمی داخلی و خارجی این مزیت را برای شما ایجاد می کند که در جمع دوستان و خانواده و همکاران به منبع مورد وثوق تبدیل می شوید و این امر به حرف زدن و سخن گفتن بیشتر شما منجر می شود.

تمرین بعدی که به شما کمک می کند که بتوانید در مکالمه های روزمره مشارکت قدرتمندتری داشته باشید، کتاب خوانی است. البته این نکته را در نظر بگیرید که کسانی هستند که کتاب خوان های حرفه ای هستند ولی سخنران حرفه ای نیستند. اگر می خواهید کتاب خواندن باعث تقویت فن بیان شما شود باید سعی کنید در زمان خواندن کتاب و همچنین در پایان آن عامدانه و آگاهانه موضوع کتاب را در مکالمات خود با دیگران مطرح کنید و موضوع آن را مستقیم و یا غیرمستقیم به بحث بگذارید.

ب- کار کردن با فرهنگ طیفی

یکی از مهمترین و موثرترین تمرین هایی که من همیشه در کلاس فن بیان به سخن آموزان توصیه کرده ام، فرهنگ طیفی است. فرهنگ طیفی یا تزاروس از جمله فرهنگ هایی است که تمرین کردن با آن برای هنرجویان فن بیان و سخنوری ضروری است.

کاربرد فرهنگ طیفی یا تزاروس دقیقا عکس لغت نامه است. ما در لغت نامه ها مانند لغت نامه دهخدا و یا فرهنگ معین به دنبال معنی کلمات هستیم. به این صورت که ما کلمه را می دانیم ولی معنا و مفهوم آن را نمی دانیم. به عنوان مثال من دارم شعر آخر شاهنامه مهدی اخوان ثالث را می خوانم و به این مصرع می رسم: هان، کجاست؟ / پایتخت این دُژآیین قرن پرآشوب. من معنی دُژ را نمی دانم. پس به لغت نامه مراجعه می کنم.

البته هنرجویان و دانشجویان فن بیان و سخنرانی می توانند از سایت اینترنتی واژه یاب در این زمینه استفاده کنند. در این سایت تمامی لغت نامه های فارسی گردآوری شده است و شما با جستجوی هر کلمه ای می توانید معنای آن را و همچنین واژه های متضاد و مترادف و ترکیبات مختلف آن کلمه را در لغت نامه های متفاوت مشاهده کنید. البته با پرداخت هزینه مختصری می توانید به عنوان کاربر ویژه از محتوای سایت استفاده کنید که به محتوای غنی تری هم دسترسی خواهید داشت.

وقتی من کلمه دُژ را جستجو می کنم متوجه معنای آن که زشت و بد و شر است می شوم. حالا معنای واژه دُژآیین یا دُژخیم برای من روشن می شود. در کلمه دُژخیم هم به همین منوال است. خیم به معنای خوی و سرشت و طبیعت است و پیشوند دُژ به آن معنای شر و بدی می دهد. اما در فرهنگ تزاروس یا طیفی با عکس این مورد طرف هستیم. به این عنوان که ما معنا و مفهوم را می دانیم و می خواهیم در مورد آن سخنرانی و سخنوری کنیم ولی واژه و کلمه وافی و کافی برای بیان آن معنا و مفهوم را نداریم.

به عنوان مثال من می خوام در مورد فن بیان، سخنرانی کنم و دایره واژگان لازم برای بیان این مفهوم را نمی دانم. حالا می توانم به فرهنگ طیفی مراجعه کنم و طیف کلماتی که در موضوع فن بیان است را بیابم. اگر به فهرست واژگان که در انتهای کتاب وجود دارد مراجعه کنم، در بخش حرف ف به واژه فن می رسیم. در زیرمجموعه کلمه فن، به ترتیب مهارت،فنون کشتی، فن بیان و فن جنگ وجود دارد. در مقابل هر کدام از آن ها عددی وجود دارد که ما را به مقوله مورد نظر که طیف کلماتی که مورد نیاز است در آنجا وجود دارد رهنمون می شود. به عنوان مثال در مقابل فن بیان عدد 579 قرار دارد. حال می توانید از ابتدای فرهنگ طیفی و از بالای صفحات که به ترتیب اعداد مقوله ها نوشته شده است، مقوله مورد نظر خود را بیابید.

در کنار مقوله 579 کلمه سخن نوشته شده است. در زیر آن تعداد اسم، صفت و افعال مربوط به سخن وجود دارد. در قسمت اسم شما به کلماتی مانند گفتار، کلام، گویش، بیان مطلب، لحن، محاوره، پرحرفی، عرایض، اظهارات، بیانات، سخنوری، نطق، خطابه، خطبه، فن بیان، سخن آفرینی، فصاحت، بلاغت، زبان آوری، سخنران، واعظ، خطیب و … برخورد می کنید. در قسمت صفت کلماتی مانند سخنور، متبحر، مسلط، ورزیده، حرّاف، ورّاج، سخندان، فصیح، بلیغ، غرّا، مبسوط، طویل وجود دارد. در قسمت فعل، افعالی مانند ادا کردن، تلفظ کردن، بیان کردن، زمزمه کردن، صحبت کردن، دم زدن، شرح دادن، تقریر کردن، توضیح دادن، سخنوری کردن، نطق کردن، سخنرانی کردن را مشاهده می کنید.  

مشاهده می کنید ه شما با یک جستجوی ساده به چه گنجینه ای از واژگان با طیف مشخص مورد نظر خودتان دست می یابید. بعد از این مرحله دیگر نوبت سخن گفتن و سخنرانی کردن و به کاربردن این واژگان است. اگر شما با این واژگان حرف نزنید و آن ها را در سخن و سخنرانی خود به کار نبرید، این کلمات به دایره واژگان کاربردی شما اضافه نخواهد شد.

ج- شکار واژگان

قوت لا یموت سخنوران حرفه ای کلمات و واژگان و ترکیبات گوشنواز و موسیقایی آن هاست. دانشجویان فن بیان و سخنرانی باید این نکته را مدنظر قرار دهند و در هر شرایطی چون یک شکارچی ماهر در کمین کلمات و واژگان و ترکیبات خوش آهنگ آن ها بنشینند.

در تلفن همراه خود یک یادداشت مخصوص یادداشت کلمات و واژگان شکار شده قرار دهید. اگر تلوزیون تماشا می کنید، با دوستان، همکاران و یا خانواده خود صحبت می کنید، اگر شعر، رمان و یا هر کتاب دیگری را مطالعه می کنید، هر وقت که به واژه و یا ترکیب خوشایند و زیبایی برخوردید، آن را یادداشت کرده و سعی کنید از آن ترکیب در گفتار و کلام خود بهره ببرید. اگر مدت زمان چندماهه را صرف این تمرین کنید، تاثیر بی بدیل و بی نظیر آن را در سخن گفتن و سخنرانی کردن خودتان مشاهده می کنید.

3- قصه گویی و خاطره گویی

یکی از بهترین تمرین های فن بیان برای روان صحبت کردن، قصه گویی و خاطره گویی است. قصه گویی را باید با کودکان تمرین کنید ولی خاطره گویی تمرین عام تری است و در تمامی موقیعیت های ارتباط کلامی و سخنرانی قابل استفاده است. سعی کنید در موقعیت هایی مانند مهمانی ها و مجالس دورهمی، در موقعیت های مناسب سعی کنید خاطره گویی کنید. این تمرین هم در روان صحبت کردن و شمرده سخن گفتن شما تاثیر به سزایی دارد.

نویسنده: دکتر زند