بسم الله الرحمن الرحیم

تعريف انگيزه

تا كنون تعاريف زيادى از انگيزه و انگيزش ارائه شده است. برخى از اين تعاريف عبارتند از:

1. انگيزه عبارت است از يك محرّك درونى كه انسان را به انجام كار برمى‏انگيزد.

2. انگيزه عبارت است از حالت يا شرايطى كه انسان را به انجام كار يا قبول عقيده‏اى ترغيب مى‏كند.

3. انگيزه عبارت است از ايجاد شوق رسيدن به چيزى يا انجام كارى يا درك عقيده‏اى.

4. انگيزشها عبارتند از مجموعه عوامل غيرعقلانى و ناآگاه كه بر رفتار انسان نظارت دارند.

و در واقع، «انگيزه‏ها چراهاى رفتار هستند. آنها موجب آغاز و ادامه فعاليت مى‏شوند، و جهت كلّى رفتار يك فرد را معين مى‏كنند.»

ü راههاي ايجادانگيزه:

 1 – ابهامي:                موضوع مخفي باشد.

 2 – غير ابهامي:         موضوع مخفي نباشد.

  ابهامی یا غیر ابهامی می توان به چهار روش ایجاد انگیزه نمود:

الف) داستانی

ب) سوالی

ج) بیان ضرورت مطلب

د) تعریف از مطلب     1 – تکریم و تحسین مخاطب

 2 – تعریف از موضوع

 3 – تعریف از منبع و ماخذ

 4 – تعریف از شخصیت

   شرايط عمومي ايجادانگيزه:

 1 - ارزشمندی محتوی (مذهبی یا غیر مذهبی) 

 2 -  ارتباط با موضوع بحث

3 - تناسب با ظرفیت  و حوصله مخاطب

 4 - تناسب با ادبیات و انشاء مخاطب

الف) روش داستانی :

شرايط اختصاصی:

1. پرورش به اندازه مناسب.

2. مستند باشد و تحریف نداشته باشد.

3. بسيار مهم و تأثيرگذار باشد.

4. اصل قرار نگیرد.

5. بدون تجزيه و تحليل نماند.

نمونه داستانی:                        

موضوع:انفاق ، دستگیری از مردم.                                                مخاطب: عموم مردم.

در یکی از سالها که قحطی و گرانی به اوج خود رسیده بود و فقر و گرسنگی بیداد می کرد ، مقدس اردبیلی اندک آذوقه ای داشت که فقط کفاف قوت خانواده اش را می کرد ، اما او راضی نشد که خانواده اش غذا داشته باشند در حالی که افراد زیادی در جامعه محتاج و گرفتارند.

از این رو آن طعام را بین بیچارگان تقسیم کرد ، همسرش از این عمل او برآشفت و گفت:

در چنین سال قحطی آنچه طعام داشتیم به فقرا کمک کردی ، اکنون باید فرزندان من دست گدائی به سوی دیگران دراز کنند!

مقدس پاسخی نداد واز منزل خارج شده ، راه مسجد کوفه را در پیش گرفت . او تصمیم گرفته بود چند روزی را در مسجد معتکف شود و به عبادت و راز و نیاز بپردازد.

در دومین روز حضور او در مسجد مرد عربی مقداری آرد و گندم بر چهار پائی بار کرده به خانه مقدس اردبیلی برد و به همسرش تحویل داد و گفت:

صاحب خانه در مسجد معتکف شده و این آرد و گندم را برای شما فرستاده است.

چند روزی گذشت تا این که مقدس اردبیلی به خانه باز گشت ، همسرش به او گفت: آرد وگندمی که فرستاده بودی خیلی مرغوب بود.

مقدس ، بی خبر از همه جا ، وقتی این سخن را شنید دریافت که این فضل و رحمتی از طرف خدا بوده است و خداوند را بر این بنده نوازی ستایش کرد.                                                                                      گلشن ابرار ج1 ص183

ب) روش سوالي:

* سوال یا مطرح است یا مطرح نیست و باید طرح شود ، جائی که مطرح است احتیاج به مقدمه ندارد ولی جائی که باید طرح شود احتیاج به مقدمه دارد.

   شرايط اختصاصی:

1. حتما مسئله يابي شده باشد.                                 2. سوال مطرح باشد. ( تمايل)

3. سوال کاربردي باشد. ( نياز) .                              4. امكان پاسخ‏گويى به سؤال وجود داشته باشد و سؤال براى مخاطب بدون جواب نماند.                                           5. طرح سؤال موجب شبهه‏افكنى نشود.

نمونه سؤالی:                        

موضوع: ترس از مرگ.                                                         مخاطب:جوان غیر مذهبی ، تحصیل کرده.      

یکی از مسائل مهم و مبتلا به در زندگی بشر ، مسئله ترس از مرگ است که این مسئله در همه جوامع اعم از مادی و غیر مادی وجود دارد!

سؤال این است که چرا مردم این قدر از مرگ می ترسند؟

چرا حتی از نام مرگ هم وحشت دارند؟

نه تنها از مرگ و نام مرگ هراس دارند بلکه از مظاهر مرگ مثل قبرستان ، تابوت ، کفن، ...هم وحشت دارند ، علت این ترس چیست؟

چرا خیلی ها از مرده می ترسند؟ چرا کسی حاضر نمی شود که حتی یک شب به تنهائی در کنار عزیز ترین کس خود که از دنیا رفته بماند؟

تازه ! خیلی ها حتی از نوشتن وصیت نامه هم وحشت دارند؟ چرا؟

این همه ترس و وحشت از مرگ از کجا سرچشمه می گیرد؟ و منشإ آن از کجاست؟

آیا مردم از عزرائیل می ترسند یا علت ترس چیز دیگری است؟و چرا؟ و چرا؟....  .

موضوع: شهادت طلبي:

1. قرآن كريم مي فرمايدبه شهداء مرده نگوئيد، آيا شهيدان واقعاً زنده اند؛‌ چطوري؟

2.چرا انسان بايد طالب مرگ باشد، حيات زيباتر نيست؟

3.اگر در جهان اسلام افراد شهادت طلب حذف شوند چه اتفاقي رخ خواهد داد؟

4. انسان گاهي حاضر است تمام سرمايه اش را بدهد تا چند روز زنده بماند، چه مي شود كه بعضي ها حاضر مي شوندجان‌شيرين خود را فدا كنند؟

5. اينكه گفته مي شود شهيد نظر مي كند به وجه ا... اين وجه ا... چيست كه بعضي‌ها طالب ديدار آن هستند و حاضرند شهيد شوند تا آن را ملاقات نمايند؟

موضوع: عفت

1. چرا عفّت در جامعه امروز ايران و جهان كمرنگ شده است؟

2. آيا هر شخص بد حجاب، بي عفّت است؟

3. حفظ عفت سخت است،‌ چه چيزي گيرمان مي آيداگر عفيف باشيم تا ببينيم آيا مي ارزد اين سختي را تحمل كنيم؟

4. چرا در روايات، عفّت برتر از جهاد شمرده شده است؟

5. در گذشته معمولاً بي عفّتي ها در مكان هاي خاصي صورت مي گرفت و خيلي از افراد( خصوصاً مذهبي ها) از بي عفّتي مصون بودند اما حالا چطور؟

 موضوع: ادب

1. آيا ادب موروثي است؟

2. آيا با تنبيه و اخراج و كتك مي توان كسي را ادب كرد؟

3. اين كه مي گويند: ز ارباب ادب آموز آداب يعني چه؟

4. آيا مي خواهيد محبوب همه باشيد وهمه جا شما را تحويل بگيرند؟آيا با ادب مي توان به اين مقام رسيد؟ چطور؟‌

5.آيا ادب مي تواند باعث نجات گناهكاران بشود؟

ج) روش بيان ضرورت مطلب :

ويژگيها:

1. اجراى اين روش بسيار آسان است و عموم مبلغان مى‏توانند آن را پياده كنند. (سهولت اجرا)

2. اين روش براى تمام توده‏ها و گروههاى مخاطبان مفيد است. (همگانى بودن)

3. روش بيان ضرورت مطلب مثل روش ابهامى، نسبت به ديگر عرصه‏هاى تبليغ فراگير است و منحصر در سخنرانى نيست. در كتابها، مقالات، كلاسها، تبليغات سياسى، سخنرانيهاى مديران و... براى ورود به بحث، از اين روش استفاده مى‏شود (فراگيرى و شمول نسبت به عرصه‏هاى تبليغ)

شرايط اختصاصی:

1 . مقدمه چيني مناسب .

2 . استدلال مناسب براي ضروري بودن مطلب.

3 . ميزان ضرورت.

4 . هنگام اجرا، حمل بر تحميل عقيده بر مخاطب نشود

 5. رعایت احترام مخاطب. 

                                             نمونه بیان ضرورت مطلب:                  از کتاب پرچم برافراشته

موضوع: مهدویت.                                                     مخاطب:جوان مذهبی ، تحصیل کرده.

امام مهدی(عج) پیشوائی زنده ، حاضر و ناظر است و درباره با آن حضرت سؤالات فراوانی ـ به ویژه میان نسل جوان ـ مطرح می شود و با وجود پاسخگوئی به پرسشها در آثار گذشتگان ، همچنان ابهامات زیادی مانده و در پاره ای موارد پاسخهای قبلی در خور مخاطبان کنونی نیست.

وبا توجه به اهمیت مسئله امامت و نقش محوری آن در ساختار فکری و عملی شیعیان ، دشمنان همواره کوشیده اند درباره امام مهدی(عج) شبهاتی افکنند و معتقدان به آن حضرت را دچار تردید نمایند ؛ مثل شبهه در ولادت آن حضرت ، شبهه در غیبت آن حضرت و ... .

و نیز گاهی دوستان نا آگاه از معارف اهل بیت(ع) مطالبی نادرست و بی اساس را درباره فرهنگ مهدویت بیان کرده و از این راه ، عده ای را به بیراهه برده اند یا می برند ، مثلا برای انتظار مهدی(عج) ، و قیام مسلحانه ایشان و امکان ملاقات با آن امام در دوره غیبت ، مطالبی نادرست و غیر منطبق با روایات گفته یا می گویند.

لذا با توجه به این مطالب ، ضرورت ایجاب می کند که  موضوع مهدویت را مورد بحث و بررسی قرار دهیم.

د) روش تعریف از مطلب :

ويژگيها:

1. استفاده از اين روش براى همه انواع مخاطبان مناسب است.

2. اين روش در عرصه‏هاى مختلف تبليغى (سخنورى، فيلم و سريال، كتاب و مقاله، و...) نسبتا فراگير است و در تحقيقات علمى خيلى از آن استفاده مى‏شود.

3. براى مخاطبان با استعداد، عالم و انديشمند، بيش‏تر تناسب دارد.

شرايط اختصاصی:

1 - بكر و بديع بودن مطلب

 2- اعتدال در تعريف

3. تعريف از مسلّمات

4. تعريف از مطلب، نه از خود

5. تسلط كافى ومیزان توانائی در پرداختن به مطلب.

*انواع تعریف:

1 – تکریم و تحسین مخاطب .

2 – تعریف از موضوع .

 3 – تعریف از منبع و ماخذ .

 4 – تعریف از شخصیت.

روش تکریم و تحسین مخاطب:

ويژگيها:

1. اين روش براى مخاطبانى كه احساسى‏ترند مؤثرتر است.

2. عرصه استفاده از اين روش خيلى گسترده نيست، مخصوصا در بخش تعريف از خود گوينده، دايره آن بسيار محدود مى‏شود. از اين روش هرگز به گستردگى روش سؤالى، ابهامى، و ضرورت مطلب نمى‏توان استفاده كرد و بيش‏تر در ارتباطات گفتارى مثل سخنرانى، اجراهاى تلويزيونى و همايشها به كار مى‏آيد.

شرايط اختصاصی:

هنگام استفاده از روش تكريم و تحسين، بايد شرايط زير را رعايت كرد:

1. تعريف از مخاطب يا از خود، حمل بر عوام‏فريبى، چاپلوسى و تملّق نشود.

2. تعريف از خود، حمل بر خودستايى نشود.

3. از غلوّ و اغراق پرهيز شود.

نمونه: تعریف ازموضوع:                 

موضوع:احترام به حقوق دیگران.                                                   مخاطب:جوان مذهبی ، تحصیل کرده.

بحث امروز ما در مورد موضوعی است که از آن به عنوان عام ترین قاعده اخلاقی جهان یاد می کنند که نه تنها در منابع دینی ما مثل روایت رسول مکرم اسلام(ص) ونهج البلاغه امیر المؤمنین آمده، بلکه در متون اخلاقی بسیار کهن قبل از اسلام به عنوان سنگ پایه اخلاق معرفی شده و متون اخلاقی از این قاعده به نام «قاعده زرین» نام می برند ، چون از دیر باز به عنوان نخستین اصل اخلاقی قلمداد شده است.

این قاعده در سنت چینی به زمان کنفوسیوس برمی گردد، شاگردش از وی پرسید؟

«آیا در جهان کلمه ای عام و دستوری کلی وجود دارد که بتوان آن را قانون حیات سراسر عمر قرار داد ؟ استاد جواب داد: بله1.

از طرفی کل فلسفه «کانت» نیز در حقیقت چیزی جز گسترش همین اصل اخلاقی نیست. 2

اصل اخلاقی که حضرت عیسی(ع) این قاعده را عصاره کتابهای آسمانی بر می شمرد و ضمن بیان این موضوع می گوید:

این است خلاصه تورات و کتب انبیاء. 3

سنت دینی ما نیز بر این قاعده پای فشرده است ، قاعده ای که مسلمان و کافر را یکسان فرا می گیرد.

و اما آن قاعده!        

  امام علی (ع) از فرزندان خود و دیگر فرزندان معنوی خود می خواهد این قاعده را اصل و بنیاد اخلاقی و رفتارهای خویش قرار دهند و در سفارش دقیق به فرزندش امام حسن(ع) در نامه31 نهج البلاغه می فرماید:

«یا بنی اجعل نفسک میزانا فیما بینک و بین غیرک .... .

1– تاریخ جامع ادیان – جان بی ناس – ترجمه علی اصغر حکمت

2– فصل نامه کتابهای اسلامی ش7 زمستان 81– کپی رایت از دیدگاه اخلاق اسلامی – سید حسن اسلامی.

3– انجیل متی – باب7– بند 12.

* روش ابهامي :

شرايط اختصاصی:

1. اخفاء موضوع.

2. مبهم نبودن مطالب.

3. رعايت هوشمندي مخاطب.

4. خلاقيت و ابتکار.

5. غالبا در موضوعات تکراري و غير جذاب.

نمونه ابهام: 1                    

موضوع:شخصیت امام خمینی(ره)                       مناسبت: 12بهمن                          مخاطب: دبیرستانی ها

دیشب مشغول مطالعه کتابی بودم که اطلاعات عجیب ، جالب و درد ناکی داشت اما جدای از محتوای کتاب ، انتهای آن چند عکس و تصویر داشت که گویاتر از نوشته های کتاب با آدم حرف می زد ، وقتی یکی از عکسها راکه تصویر بوسه یک مرد به دست یک زن خارجی بود دیدم ، یک حقیقت و پاسخ یک سؤال برایم روشن شد و آن سؤال این بود که چرا مثل امروزی مردم سر از پا نمی شناختند و دلهای ایرانیان در فرودگاه مهر آباد موج می زد ، آن تصویر ، تصویر بوسه بالاترین مقام رسمی ایران (محمد رضا پهلوی)در سال 1357 بر دست ملکه انگلیس بود که با خفت و ذلت سر خم کرده بود و دست ملکه انگلیس را می بوسید. 1

با دیدن این صحنه به خوبی درک کردم که امام خمینی(ره) چه حقی بر گردن این مردم داشت و چه لطفی به آنها کرده بود و چه داشت که  جای پایش روی چشمان مردم این سر زمین در این روز تاریخی بود .

آری او عزت را به ما هدیه کرد ، عزتی که نتیجه اش امروز آن است که به جای آن صحنه دردناک دیروز ، در جهان امروز شاهدیم تمام قدرتهای بزرگ التماس ایران را می کنند و حاضرند دست ما را ببوسندتا دست از انرژی هسته ای خلق شده توسط جوانان ایرانی احیاء شده به نفس روح خدا ، امام خمینی(ره) ، برداریم و ما هرگز تسلیم نخاهیم شد...  .

1– دربار از نگاه دربار – انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

نمونه ابهام: 2                    

موضوع : تفکر                                    مناسبت: مجلس ختم                           مخاطب: عموم مردم

در مشهد جائی است به نام مدرسه عباسقلی خان ، ظاهرا کاروان سرا بوده ، قدیمیها بلدند ، جوانها هم می دانند، صاحب این مدرسه یک شب قدم زنان، در زمانی که آنجا هنوز کاروانسرا بوده ، به پسرش گفت :

پسرم اگر من مردم این کاروانسرا را خراب کن و به جایش یک مدرسه بساز.

پسرش گفت: برای چه؟ جواب داد : برای این که طلبه ها بیایند و درس بخوانند و ... تا ثوابی به من برسد.

چراغ دست پسر بود آورد پشت سر یایا ، پدر گفت: چراغ خوب است نور از جلو بدهد من که نور پشت سر خود را نمی بینم

پسر سریع جواب داد: همانطور که نور پشت سر به درد نمی خورد کار خوب پشت سر هم به درد نمی خورد.

چه حرف خوبی ؟ بابا دستور داد  فردا دست به کار شدند و مدرسه کنونی را بر پا کردند. چرا؟ چون با این حرف خوب پسرش چند دقیقه به فکر فرو رفت .

چه خوب است ما هم چند دقیقه تفکر کنیم ، مجلس ختم باید مجلس تفکر باشد. حالا تفکر ... .