بسم الله الرحمن الرحیم

روش های اقناع اندیشه

* يكى از اهداف تبليغى پيامبران الهى، به كار انداختن انديشه مخاطبان بوده است.

* در سخنرانى دينى بايد در دو بخش بر بينش مخاطبان اثر گذاشت:

1. اثبات انديشه‏هاى صحيح

1. اطلاعات و آگاهى پيدا كردن؛

2. عالم شدن مخاطب؛

3. تأثير در نگرش و ذهنيت مخاطب؛

4. بالا رفتن قدرت تفكّر و نقادى؛

5. تقويت حافظه و تداعى.

2. ابطال انديشه‏هاى غلط

1. فهم كاذب بودن آگاهيهاى غلط؛

2. تغيير نگرش و ذهنيتهاى غلط؛

3. توان مقابله با مجادله‏ها و مغالطه‏ها.

نكته‏ها:

1. گاهى سخنران فقط به اثبات انديشه صحيح مى‏پردازد و توجهى به ابطال انديشه‏هاى غلط ندارد، در حالى كه در صورتى تأثيرگذارى مطلوب در انديشه كامل خواهد شد كه انديشه غلط از ذهن مخاطب خارج گردد، و او نسبت به باطل بودن آن آگاه شود.

2. اثبات انديشه و ابطال انديشه نبايد به گونه‏اى صورت گيرد كه از تأثير عاطفى و احساسى سخنرانى بكاهد و مجموعه سخن به صورت خشك و كاملاً علمى درآيد.

3. پرهيز از جانبداريهاى بى مورد و زننده، از اصول اساسى در اثبات و ابطال انديشه‏ها است.

4. در ابطال انديشه‏هاى غلط، بايد سخن مخالفان كاملا روشن شود و آنگاه با برهان يا استدلالِ مورد پذيرش مخاطب، ابطال گردد؛ همان گونه كه مرحوم شهيد مطهرى در كتابهاى خود و مرحوم شيخ انصارى در كتاب رسائل انجام داده است.

5. هنگام ابطال انديشه‏هاى غلط كاملا توجه شود كه توسط گوينده مذهبى شبهه آفرينى صورت نگيرد و اذهان مخاطبانى كه آلوده به شبهات نيستند، درگير نگردد؛ تا در اعتقادات خود ضعيف نشوند.

* براى اقناع انديشه مى‏توان از اسلوبهاى زير استفاده كرد:

1. تجزيه و تحليل     2. تعليل و توجيه     3. توضيح و تبيين     4. تقسيم و تنظيم     5. آمار و ارقام     6. مقايسه و تشبیه     7. استقراء

8. نقد و بررسی        9. تعامل مصنوعی   10. طرح سوال        11. استدلال و برهان 12. مقبولات و مشهورات 13. تاکید      14. استناد 

در حوزه انديشه مخاطب نيز در دو بخش: داخل و خارج از جلسه سخنرانى مى‏توان بحث را پى گرفت:

در جلسه سخنرانى:

الف. انگيزه پى‏گيرى مطلب                                     ب. تمركز بخشيدن به انديشه مخاطب

ج. برانگيختن اعجاب مخاطب                                  د. فهم و اقناع مخاطب

خارج از جلسه:

الف. ماندگارى پيام

1. دسته بندى مناسب؛

2. استفاده از جملات خاص مثل كلمات قصار، جملات ويژه استفهاميه و شرطيه و ... ؛

3. جمع‏بندى مناسب.

ب. قابليت بيان

ج. ايجاد روحيه مطالعه، تحقيق و تفكر

1. ايجاد سؤال؛ در صورتى كه سخنران با ايجاد سؤالات جديد، لازم و قابل، ذهن مخاطب را به اين سو حركت دهد كه جواب سؤال مطرح شده را بايد بدانم و ندانستن آن را براى خود عيب بداند، به سوى مطالعه، تحقيق و تفكر پيرامون موضوع بحث كشيده مى‏شود.

2. تشويق به پژوهش و انديشه؛

3. معرفى منابع لازم و درخور فهم مخاطب در سخنرانى و تعريف خاص از بعضى كتابهاى مفيد؛ در هنگام تعريف از مطلب، براى ايجاد انگيزه، مى‏توان منابع مورد استفاده در آن مطلب را به خوبى معرفى كرد و از مخاطب خواست كه آنها را مطالعه كند.

1 - آمار و ارقام:

انواع آمار:

1.آمار اجتماعی .                           كتاب عصر امام خميني(ره)

2.آمار اقتصادی و سياسي .              كتاب آمارها پرده بر مي دارند

3.آمار تاریخی .                            كتاب ثار الله

4.آمار قرآنی و روایی .                    كتاب معجم المفرس – نرم افزار جامع الاحاديث نور

5.آمار علمی(روانشناختی و ...) .        كتاب روانشناسي اجتماعي با نگرش به منابع اسلامي

6.متفرقه( ورزشی و...)                    كتاب از نگاه آمار

شرایط آمار و ارقام:

1.آمار مستند باشد .

2.عدد دقیق آمار اهمیت دارد.

3. حتی الامکان آمار حاوی 3 عدد باشد.

4.قبل از بیان آمار حتی الامکان با برجسته سازی تمرکز بیشتر و بر انگیخته شدن احساس در مخاطب ایجاد شود.

5.تحلیل درست آمار و نتیجه گیری مناسب.

6.در صورت امکان از مقایسه برای ملموس کردن آمار استفاده شود.

شیوه ی تحلیل آمار:

1.توجه به جامعه ی آماری(کمیت)

2.توجه به شرایط جمعیت آماری

3.توجه به علت عملکرد های جمعیت آماری

4.توجه به فضای حاکم بر جامعه ی آماری مکان،زمان

5.توجه به مرکز نشر آمار(کلوپ)

6.آمار تفسیر به رای نشود

7.در تحلیل به آیات وروایات توجه شود.

2 - استقراء:

1.انواع استقراء:

الف:استقراء کتابی (بررسی یک موضوع در کتاب روایی)

ب:استقراء میدانی (بررسی یک موضوع توسط مصاحبه وتحقیق میدانی اجتماعی)

ج:استقراء آزمایشی (بررسی یک موضوع در فضای آزمایشگاهی)

• •         شرایط استفاده از استقراء:

1.گستره ی استقراء قابل اعتنا باشد .

2.در بیان استقراء دقت و نسبیت رعایت شود.

3.در استقراء کتابی (بگوئیم من ندیدم ، نگوئیم نیست)

4.در استقراء های میدانی ، سوالهای مصاحبه و شرایط آن حائز اهمیت است.

5.در استقراءهای آزمایشی ، شرایط آزمایش، سال آزمایش وشخص آزمایشگر،کشوری که در آن آزمایش انجام شده است قابل توجه است.

6.نتیجه ی استقراء مورد تحلیل مناسب قرار گیرد.

7.استقراء های بومی (ایرانی یا شهری) و بلا واسطه و دارای تحلیل قرآنی،روایی از اهمیت بیشتری برخوردار است.

8.نرم افزارهای نور یا صحیفه ی نور یا...برای استقرای کتابی، سایت مرکز آمار ایران برای استقراء میدانی وکتب روانشناختی و پزشکی برای استقراءهای آزمایشی قابل استفاده است.

3 - استناد :

1.قبل از بیان مطلب .

2.دقیق بیان شود .

3.اگر از شخص است شنیده و دیده ی سخنران اهمیت دارد .

4.تعریف از مرجع استناد تاثیر را بالا می برد.

5.اگر چند سند ذکر شود گاهی اوقات موثر است.

6.در خوابها و رویا ها نقل واسطه ها و کم بودن آن موثر است.

7.در محافل جوانان استناد به اینترنت جذابیت دارد.

8.گاهی اوقات در جمعهای خاص توجه به راوی معتبر هم موثر است.

9.استفاده از نرم افزارهای رجالی نور و تعیین صحیحه یا موثقه بودن در محافل خاص موثر است.

10.در پژوهشهای علمی ، استناد را صحیح خواندن و دانستن نام لاتین درست و تاریخ آن اهمیت دارد.

انواع استناد :

1.در آیات و روایات

2.در اخبار آمارها

3.در خوابها و رویاها یا مطالب عجیب(داستانها)

4.در مطالب علمی

5.در تحلیلها و شرح و توضیحات

6.در سخنان بزرگان و مشاهیر

4 - تاكيد:

5 - روش تقسیم و تنظیم:

1.آثار تقسیم در سخنرانی:           الف:تمرکز و اقناع اندیشه .

                                         ب:ماندگاری بیشتر کلام .

                                         ج:ارضای حس زیباگرایی .

2.انواع تقسیم در سخنرانی:

   الف:تقسیم جزئی:       . تقسیم آثار و راهکارها 

                              . تقسیم سوالات

                              .تقسیم زوایای دید

ب:تقسیم کلی:      .تقسیم تاریخی

                      .تقسیم اجتماعی

                      .تقسیم اخلاقی

                      .تقسیم اعتقادی

                      .تقسیم قرآنی،حدیثی                 

                                                  شرایط روش تقسیم و تنظیم:

1.عنوان شاخه ها کوتاه و زیبا باشد .

2.اساس تقسیم محکم باشد(آیه ، روایت یا عقل).

3.مقسم ها در هم تداخل نکند .

4.تعداد مقسم ها به اندازه باشد(متناسب با هوشمندی مخاطب باشد).

5.تقسیم به کمتر ازسه شاخه و بیشتر از پنج شاخه در یک جلسه مضر است.

6.کتاب حدیثی(خصال شیخ صدوق) مواعظ المددیه(از آیه الله مشکینی) منبع مناسبی برای هندسی سخن گفتن است.

6  - مقبولات و مشهورات (محتواهای اقناع اندیشه):

انواع :

1.مسلمات: الف:نظرات شخص خاص

                    ب:استدلال یا نگرش خاص

                     ج:آیات قرآن یا نظرات مکتب خاص

2.مشهورات: الف:اشعار معروف

                    ب:ضرالمثلها

                     ج:جملات معروف شخصیت ها

3.مقبولات: الف:قرآن و روایات اهل بیت

                  ب:اصول و ضروریات دین

                   ج:جملات امام و رهبر

4.بدیهیات:  اجتماع نقیضین

شرایط استفاده از محتوا های اقناع اندیشه:

1.هنگام استفاده از مسلمات غلط ،فرضی بودن پذیرش تاکید شود.

2.هنگام استفاده از مشهورات ،ابعاد آن به خوبی بررسی شود و در صورت وجود اشکال به صورت جمله معترضه نقد آن مطرح شود.

3.اقناع سازی بهتر است از مسلمات آغاز و به مقبولات ختم گردد(از مسلمات مخاطب باید مقبولات را اثبات کرد.

4.هنگام استفاده از مسلمات در صورت امکان نقد مختصری صورت گیرد.

5.برای مخالفین، مسلمات ، برای عموم مشهورات، برای خاص مقبولات کارایی بیشتری دارد.

6.برگردان یک گزاره به بدیهیات گرچه مشکل است ولی بر مسلمات،مشهورات و مقبولات اولویت دارد.

7.قبل از بهره گیری از مواد فوق حتی الامکان برجسته سازی لازم صورت گیرد.

8.قطعه ی مسلمات ،مشهورات،مقبولات لازم است شمرده و با صورت ملایم و میانه دو مکث بیان شود.

7 - روش تجزیه و تحلیل:

تعریف تجزیه: جداسازی عناصر متشکله ی یک مفهوم را گویند.

تعریف تحلیل: به معنای بررسی روابط بین عناصر تشکیل دهنده و میزان نقش و کارکرد هر یک میباشد.

انواع تجزیه و تحلیل:

                       1. تجزیه و تحلیل موضوع بحث .

                       2. تجزیه و تحلیل مواد و ملات سخن.

                       3. تجزیه و تحلیل  ارتباط یک موضوع با موضوعات دیگر.

ملاکهای اقناع اندیشه با روش تجزیه وتحلیل:

1 – تبیین عناصر و عوامل بطور جداگانه.

2 –  تبیین ارتباط بین عناصر و عوامل.

3 – ارتباط عقلانی و منطقی باشد.

4 – تحلیل مناسب.

5 – اضافه براقناع ، رشد اندیشه هم به دنبال داشته باشد.

8 - روش نقد و بررسی:

لف:انواع متعلق نقد در سخنرانی:                     

1.نظریه های موازی

2.راهکارهای موازی

3.تفسیرها و تحلیل ها

4.نگرشها و نگاه ها

ب:شرایط اجرای روش نقدو بررسی:

1.درتعیین نظریه ها و اطراف نقد ، مستندات طرف مقابل در حد امکان ذکر شود تا شک و شبهه ای در تحریف نظر نشود.

2.ابتدا نقد، سپس اثبات کنیم، نه هینکه نظر اسلام را با دیگر نظریات بیان کنیم تا نظریه اسلام به خوبی بدرخشد.

3.در صورت لزوم از نظر غیر خودمان دفاع منطقی هم بکنیم(تعامل مصنوعی).

4.در کنار ایرادها به محاسن طرف مقابل هم در صورت وجود اشاره  شود.

5.به نظر بپردازیم نه نظریه پرداز و نقد آن.،چون در نقد شما اثر منفی میگذارد ولی تعریف به موقع  مفید است.

6.تلاش کنیم بی طرفی در کلاممان هویدا باشد.(از تمسخر بپرهیزیم،زیرا مظلومیت هوادار میسازد).

7.سعی شود از ابعاد مختلف نقدوبررسی صورت گیرد.(روانشناختی،جامعه شناختی،فیزیولوژیک،انسان شناختی.

8.نقد نظرات اشتباه  اندازهای طول نکشد که نه مخاطب حوصله و نه سخنران توان فهم یا بیان نظر صحیح را از دست بدهد.

9. در صورتی وارد این روش شویم که توان دفاع از اسلام و نظر حق را داشته باشیم.

10.در مخاطبین سوم دبیرستان به بالا و جمع های تحصیل کرده استفاده شود، در جمعهای عمومی سطح ساده بیان شود.

11.نقد کمتر از سه نظز و بیشتر از پنج نظر  کارآیی زیادی ندارد.

12.در هنگام اثبات نظر اسلام سعی شود به مجموعه اخلاق، احکام، عقاید توجه شود.

13.استفاده از کلمات غیر قطعی در نقد و اثبات تاثیر گذار ت است.

14.ملاک هم دست مخاطب بدهیم تا بتواند در همه جا استفاده کند.

شیوه های نقد و بررسی:

1.نقد بر ماهیت نظر و سعی در یافتن پارادوکس(تضاد ، خود ستیزی).         2.نقد آثار و نتایج محقق شده یا احتمالی .

3.نقد امکان وقوع.                                                                         4.نقد تناسب با فرهنگ و ملیت .

5.نقد بر مقدمات و مبانی.                                                                6.مقایسه نظر حق با باطل.

7.نقد نواقص  و کمبودهای نظر نه بطلان آن.                                       8.نقد تاریخچه، خوستگاه و علل پیدایش.

9 - تعامل مصنوعی در سخنرانی

• کاربردهای تعامل مصنوعی در سخنرانی:

1.سخنرانی های جذبی .

2.سخنرانی در موضوعات جنجالی و حساس .

3. در مباحث سنگین و مبهم .

• فواید این ارتباط :

1.جلوگیری از تحریک مخالفت قبل از عکس العمل آنها.

2.تقویت روحیه پرسشگری مخاطب و جهت دهی درست آنها.

3.اعتای اندیشه مخاطب حین تحریک احساسات او.

4. رفع خستگی یک طرفه سخن گفتن.

انواع گفتگو در تعامل مصنوعی:

1.گفتگو میان مخاطب و سخنران:

                                      الف:پرسشگر مخاطب باشد.

                                        ب:پرسشگر سخنران باشد.

2.گفتگو میان شخص سوم و سخنران:

                                       الف:پرسشگر سخنران.

                                         ب:پرسشگر شخص سوم.

3.گفتگو میان مخاطبو شخص سوم:

                                      الف:پرسشگر شخص سوم.

                                        ب:پرسشگر مخاطب.

10 – طرح سوال:

نکات مهم در پرورش موضوع:

1.تبدیل یک سوال به چند سوال مقدمه ای.

2.بیان سوال به صورت ناقص از جانب مخاطب،سپس نقد آن و طرح کامل آن از جانب سخنران.

3.اشاره به ریشه ی سوال ،منابع هصلی آن و اشکال آن.

4.توضیح سوال یا بیان آن با ادبیات های مختلف.

5. استفاده از ابزار احساسات مخاطب به سخنران و ادب سوال پرسیدن.

11 - روش تعلیل وتوجیه:

1.تعلیل و توجیه در جایی به کار میرود که به هر دلیل نتوان گزاره مورد نظر را اثبات کرد،در این صورت سعی میکنیم علتهای مطلوبیت یا وجوه لزوم انجام آن گزاره را بیان میکنیم تا مخاطب قانع گردد.

2.علل طلوبیت میتواند روحی،جسمی،اجتماعی،سیاسی،اقتصادی یا حتی تعبدی باشد.

3.وجوه لزوم  میتوان از بیان نیازها و آسیبهای موجود فرد یا جامعه استخراج کرد.

4.اگر علل مطلوبیت از ابعاد مختلف مطرح شود و وجوه لزوم را متعدد بیان کنیم قوت اقناعی بیشتری ایجاد میکند.

5.علل و وجوه معتبر و قابل اعتنا باشد تا تصور توجیه گری منفی اجاد نشود.

6. سعی شود در مواردضرورت از روش تعلیل و توجیه استفاده شود تا سخنران معروف به توجیه گری و علت تراشی نشود.

7.در رد و اصلاح اندیشه های غلط هم میتوان از تحلیل و توجیه به صورت معکوس استفاده کرد.

8.در موضوعات و مباحثی استفاده شود که از صحت اصل آن وحی یا عصمت مطمئن باشیم.

12 - روش استدلال و برهان:

1.تعریف استدلال و برهان:

• شرایط استفاده از استدلال و برهان :

1.از شکل منتج استفاده شود.

2.صغری و کبری نزد مخاطب پذیرفته باشد یا قبلا اثبات شود.

3.از انواع مغالطات(به ویژه مشترک لفظی و معنوی)پرهیز شود.

4.برهان متناسب با ظرفیت فکری مخاطبین باشد.

5.استدلال و برهان در جمع مخاطبیین هوشمند،با حوصله و دقیق استفاده شود.

6.قبل و بعد ار استدلال  برهان،از تنوع موادوتحریک احساس استفاده نشود تا بحث خسته کننده نگردد.

7.بعد از صغری و کبری،با توجه به زبان،تن،چهره،تایید اجمالی بگیردوادامه دهد تا مخاطب نسبت به مقدمات قانع شود.

8.بهره گیری از مسلمات و مشهورات در مقدمات برهان اقناع گریرا تسهیل میکند.

13 - روش مقایسه و تشبیه:

1. تعریف مقایسه: یعنی مقایسه کردن بین یک امر که قانع شده با یک امر غیر قانع شده.

2.انواع مقایسه در سخنرانی :

الف: مقایسه با اجزاء دیگر دین .

ب: مقایسه با مقبولات مخاطب یا مشهودات جامعه .

ج:مقایسه با بدیهات و مسلملت مخاطب.

د:مقایسه با حالات و سخنان مخاطب در موضوع دیگر.

ه:تشبیه یا تمثیل

شرایط روش مقایسه و تشبیه:

1. خوب نشان دادن نقطه ارتباط و شباهت.

2.پرورش مناسب طرف مقایسه.

3.گاهی اوقات گرفتن اقرار در مورد طرف مقایسه پس انجام مقایسه.

4. بهره گیری از طنز در مقایسه قدرنت پذیرش را بالا میبرد.

14 - روش توضیح و تبیین:

انواع توضیح:

1.توضیح به نمونه ها .                                                        2. توضیح به مترادف ها .

3. توضیح به متضاد ها (شادی= عدم غم).                               4. توضیح به مفردات .

5. توضیح به قرائن و شواهد .

• شرایط روش توضیح:

1.توضیح به اندازه و بجا باشد.

2.در توضیح به نمونه ها ، بهترین حالت ساختن مثالهای فرضی با محوریت خود مخاطبین است.

3.در توضیح به مترادفها، از موارد استعمال دیگر در آیات و روایا نیز میتوان استفاده کرد(تفسیر قرآن به قرآن علامه طباطبایی)

4.در توضیح به متضاد، به سنتهای منطقی باید توجه شود.

5.درتوضیح به مفردات، کتب لغتی که ریشه ای بحث میکندمفید تر است.

6.در توضیح به قرائن و شواهد لازم است به شاءن نزول ها در آیات و متون دست اول حدیثی در روایت مراجعه کرد.