بسم الله الرحمن الرحیم

اقسام سخنرانی دینی: 
۱ــ تقسیم بر اساس سبک ها؛     ۲ــ تقسیم بر اساس اسلوب ها (شیوه و روش ها)؛

سبک های سخنرانی دینی:
۱ــ محاوره ای؛     ۲ــ خطابی؛     ۳ــ تلفیقی ( از محاوره ای و خطابی)؛     ۴ـ کلاسداری؛

اسلوب های( شیوه ها) سخنرانی دینی از جهت اقناع اندیشه:
۱ــ تجزیه و تحلیل؛ ۲ــ تعلیل و توجیه؛ ۳ــ توضیح و تبیین؛ ۴ــ تقسیم و تنظیم؛     ۵ــ گزارش تحقیق؛ ۶ــ مقایسه و ترجیح؛ ۷ــ طرح مسئله و تبیین آن؛    
۸ــ نقد و بررسی؛  ۹ــ دیالوگ( گفتگو و مناظره های صوری)؛    
۱۰ــ پرسش و پاسخ؛

اسلوب های (شیوه ها) سخنرانی دینی از جهت برانگیختن احساس:
۱ــ داستانی؛     ۲ــ داستان واره ای؛     ۳ــ توصیفی و ترسیمی؛    
۴ــ تخیّلی و شاعرانه؛     ۵ــ مناجاتی؛     ۶ــ موعظه ای؛   
۷ــ مبالغه٬ تأکید و تکرار؛

تقسیم مخاطب سخنرانی بر اساس کیفیت مخاطبان:
۱ــ از جهت سطح فرهنگی٬ علمی و اجتماعی( باسواد و بی سواد٬ بافرهنگ و بی فرهنگ٬ اجتماعی و...)                                                     
۲ــ از جهت انگیزه جهت شنیدن سخنان سخنران( باانگیزه و داوطلب٬ بی انگیزه و غیر داوطلب)                                                                       
۳ــ از جهت عام و خاص بودن( یعنی در یکی از جهات فوق٬ همه مثل هم و خاص هستند یا مخاطبان به شکل عمومی و از هر قسم در یک جا جمع شده اند.)

تقسیم براساس نوع مخاطبان:
۱ــ از نظر جنسیت٬ یا زن و یا مرد هستند.     ۲ــ از نظر سن می توانند کودک٬ نوجوان٬ جوان میان سال و یا کهن سال باشند.

تقسیم بر اسا کمیّت مخاطب:
۱ــ جلسات خلوت؛( مثل تحلیل بعضی مسائل)     ۲ــ جلسات متوسط؛          ۳ــ جلسات شلوغ؛( مثل طرح مباحث سیاسی)

تقسیم بر اساس مدّت سخنرانی:
۱ــ کوتاه مدت( ۱۰ ــ ۲۰ دقیقه)؛     ۲ــ میان مدت( ۲۰ ــ ۵۰ دقیقه)؛                ۳ــ بلند مدت۵۰ ــ ۹۰ دقیقه و بیشتر)؛

تقسیم بر اساس توالی و تسلسل:
۱ــ تک جلسه ای؛     ۲ــ مسلسل؛     ۳ــ متوالی و متناوب؛

تقسیم بر اساس بهره برداری از ابزارهای جدید:
۱ــ تخته؛     ۲ــ پرده؛     ۳ــ دستگاه اپک؛     ۴ــ منبر؛     ۵ــ تریبون؛     ۶ــ تلویزیون؛

تقسیم بر اساس موضوع بحث:
۱ــ اعتقادی     ۲ــ عرفانی؛     ۳ــ اخلاقی؛     ۴ــ سیاسی؛     ۵ــ اجتماعی؛     ۶ــ تاریخی؛     ۷ــ خانوادگی؛   ۸ــ سیاسی ــ اجتماعی؛    
۹ــ اخلاقی ــ عرفانی.....

ابعاد تغییر نگرش افراد در سخنرانی دینی:
۱ــ حوزه اندیشه؛     ۲ــ حوزه احساس ٬ هیجان و گرایش؛       
۳ــ حوزه رفتار

جهات اثر گذاشتن در اندیشه مخاطب:
۱ــ اثبات اندیشه های صحیح؛( موارد مهم: ۱ــ اطلاعات و آگاهی پیدا کردن؛   ۲ــ تغییر در ذهنیت مخاطب؛ ۳ــ افزایش قدرت تفکر و تعقل؛   ۴ــ بوجود آمدن زمینه برای ایجاد باور؛)
۲ــ ابطال اندیشه های غلط؛( موارد مهم: ۱ــ فهم کاذب بودن آگاهی های غلی؛   ۲ــ تغییر ذهنیت های غلط؛ ۳ــ  باز شدن مسیر پذیرفتن حق؛) 

انواع گرایش های انسان:
۱ــ گرایش های حیوانی؛( ۱ــ غریزه حب ذات و صیانت از نفس  ۲ــ غریزه جنسی)
۲ــ گرایش های انسانی؛( حقیقت جویی؛   فضیلت خولاهی؛   پرستش؛   جامعه گرایی؛   زیبایی خواهی؛   تمایل به جاودانگی؛   قدرت جویی؛)

ویژگی گرایش های انسانی:
۱ــ محرّک بودن؛     ۲ــ شدّت و ضعف؛     ۳ــ کشش به بی نهایت؛          ۴ــ زایش؛     ۵ــ ترکیب و تعاضد؛      ۶ــ تزاحم و تعارض؛

انواع تأثیر در گرایش ها؛
۱ــ ایجاد؛     ۲ــ تقویت؛     ۳ــ تجلّی؛

انواع برنامه عملی در سخنرانی دینی:
۱ــ ترک عادت ها و رفتارهای بد؛     ۲ــ اقدام به کارهای خوب و کسب فضایل؛

شاخص های سخنرانی مطلوب در حوزه آگاهی و اندیشه مخاطب:
۱ــ انگیزه پی گیری مطلب؛     ۲ــ تمرکز بخشیدن به اندیشه مخاطب؛         ۳ــ برانگیختن اعجاب مخاطب؛     ۴ــ فهم و اقتاع مخاطب؛         
۵ــ ماندگاری پیام؛     ۶ــ قابلیت پیام؛  ۷ــ ایجاد روحیه مطالعه٬ تحقیق و تفکر؛

شاخص ها سخنرانی مطلوب در حوزه احساسات و علایق مخاطب:
۱ــ تحریک عواطف انسانی و علایق معنوی؛     ۲ــ ایجاد علاقه مندی به موضوع بحث یا مجموعه گفتار؛
۳ــ ارضای حس زیبا گرایی؛     ۴ــ ارضای حس نوگرایی و نوجویی بشر؛     ۵ــ ایجاد انتظار برای جلسات بعد؛

شاخص های سخنرانی مطلوب در حوزه رفتار مخاطب:
۱ــ تغییر تظاهرات رفتاری منفی       ۲ــ اظهار تأیید سخنران 
۳ــ اظهار تأثر مخاطب؛      ۴ــ تصمیم به تغییر یا آغاز نوعی رفتار؛
 ۵ــ تبلیغ از سخنرانی؛     ۶ــ تقدیر و تشکر؛

نشانه های سخنرانی نامطلوب:
۱ــ خسته کننده بودن؛( عوامل: ۱ــ یکنواخت حرف زدن؛    ۲ــ ناهماهنگی بین محتوا٬ لحن ٬ صوت و حرکات دست٬ سر و چشم؛    ۳ــ مفید نبودن مطالب؛   ۴ــ  فاقد احساس بودن سخنان؛)
۲ــ احساس تکراری بودن؛
۳ــ برانگیختن مخالفت مخاطب؛( عوامل: ۱ــ مخالفت با عقاید مسلّم مخاطب بدون مقدّمه چینی لازم؛ ۲ــ مستند نبودن مطالب حساسیت برانگیز؛ ۳ــ تحقیر شنونده از طریق سخنان تحقیر آمیز؛۴ــ پایین بودن شخصیّت سخنران نزد مخاطب؛ ۵ــ مخالفت با فرهنگ بومی وملّی مخاطب؛ ۶ــ اصرار زیاد بر بدی های موجود و نادیده گرفتن نقاط مثبت مخاطب؛۷ــ نقد دائم مخاطب؛ ۸ــ گره های مستقیم مطالب با مخاطب دربارهٔ صفات و اعمال منفی؛)
۴ــ برچسب نامطلوب خوردن به سخنران؛

تمهیدات سخنرانی:
۱ــ مشخص کردن مخاطب؛     ۲ــ مشخص کردن هدف و پیام بحث  ۳ــ تعیین موضوع( محور)؛    
۴ــ تعیین عنوان؛      ۵ــ مسئله یابی و کشف رابطه ها؛     ۶ـ تعیین زاویه دید؛     ۷ــ تهیه محتوا؛     ۸ــ چینش مطالب؛     ۹ــ توجه ویژه به ایجاد انگیزهٔ ابتدایی ؛     ۱۰ــ توجه ویژه به نقطه اوج در تأثیر گذاری؛     ۱۱ــ تست نهایی محتوا؛

انواع مخاطب در سخنرانی دینی:
۱ــ مرد یا زن؛     ۲ــ کودک ٬ نوجوان ٬ جوان یا سالمند؛     ۳ــ باسواد یا بی سواد یا کم سواد؛     ۴ــ مذهبی یا غیر مذهبی؛     ۵ــ با انگیزه یا بی انگیزه( داوطلب یا غیر داوطلب)؛     ۶ــ عمومی؛( از هر سن و سال و سطح سواد و انگیزه و ...)

 پیامد های هدفمند نبود سخنرانی:
۱ــ انتخاب موضوع نامناسب؛     ۲ــ بهره برداری نا مناسب از فرصت؛( حتی در جایی که موضوع نیز مناسب باشد.)

معیار ها و راه های تعیین هدف:
۱ــ نیاز مخاطب؛   ۲ــ تمایلات مخاطب؛   ۳ــ ظرفیت مخاطب؛          
۴ــ شفافیت هدف؛     ۵ــ خُرد بودن هدف؛

راه های دستیابی به هدف:
۱ــ بررسی شخصی؛     ۲ــ استفاده از نظر خبرگان؛     ۳ــ استفاده از نظر مخاطبان؛

فواید تعیین موضوع( محور):
۱ــ پرورش مطلب؛     ۲ـ تفهیم مطلب به مخاطب؛     ۳ــ ماندگار شدن بحث؛     ۴ــ ارتباط با مخاطبان؛    ۵ــ اقناع اندیشه و تحریک احساس؛   
۶ــ امکان نوآوری و خلّاقیّت؛     ۷ــ پاسخگوئی به نیاز ها و تمایلات مخاطب؛    ۸ــ پرهیز از تکرار مطالب؛

معیارهای موضوع مناسب:
۱ــ مطابق با نیاز مخاطب باشد؛     ۲ــ دارای اولویت باشد؛     ۳ــ ریز و خاص باشد ٬‌نه کلی و عام؛    
۴ــ برای مخاطب جذّاب باشد؛     ۵ــ مطابق با ظرفیت ( گوینده٬ شنونده ٬ زمان و مقدار ساعت سخنرانی ٬ مکان ٬و مناسبت) باشد؛    ۶ـ از نظر دینی یا کاربرد اجتماعی ارزش تحقیق داشته باشد؛     
۷ــ منابع آن در دسترس باشد؛

اهمیت و فواید عنوان مناسب:
۱ــ سهولت در فهم مخاطب؛     ۲ــ جذب مخاطب؛     ۳ــ معرفی دیدگاه سخنران؛     ۴ــ ماندگاری محتوا و پیام؛ 

موارد سخنرانی های بدون پیام:
۱ــ جایی که سخنران ٬ مشهور و مطلوب باشد؛     ۲ــ موقعیت ها و مناسبت های ویژه و خاص( مثل شرایط خاص سیاسی٬ حماسی و ...)

ویژگی های عنوان مناسب:
۱ــ قابلیت تطبیق با محتوای بحث به دلالت مطابقی ٬ تضمّنی یا التزامی؛     ۲ــ جذابیّت؛     ۳ــ زیبایی در تعبیر؛    ۴ــ مناسب بودن باشأن و وزانت مباحث دینی؛     ۵ــ تازگی؛     ۶ــ کوتاه بودن؛

انواع عناوین؛
۱ــ  کوتاه یا بلند بودن؛     ۲ــ مبهم یا صریح بودن؛     ۳ــ علمی یا ادبی بودن؛

اقسام محتوای تاثیرگذار بر مخاطب:
۱ــ علوم متداول روز؛     ۲ــ استدلالی ٬ خطابی؛     ۳ــ تعبدی؛        
۴ــ ترکیبی از همه موارد و یا برخی از آن ها؛

انواع مطالعه:
۱ــ مطالعه آزاد؛     ۲ــ مطالعه هدفمند؛     ۳ــ مطالعه تکمیلی؛

اقسام مطالعه آزاد:
۱ــ مطالعه عمومی؛( ۱ــ یک دوره تفسیر قرآن کریم؛   ۲ــ یک دوره مختصر از روایات اهل بیت(ع) مثل نهج البلاغه٬ اصول کافی ٬ سفینة البحار؛        ۳ــ  یک دوره کتاب های یکی از عالمان جامع نگر و مطمئن شیعه مثل مرحوم شهید مطهری(ره ) تا آن جا که در تبلیغ کارایی دارد؛
۴ــ یک دوره مباحث اخلاقی؛     ۵ــ یک دوره احکام و مسائل شرعی؛   ۶ــ یک دوره تاریخ معصومین(ع))؛
۲ــ مطالعه تخصصی؛( ۱ــ مهارتی؛ ۲ــ محتوایی؛)

مواد سخنرانی:
۱ــ اشرف مواد؛          ۲ــ سایر مواد؛

اشرف مواد در سخنرانی:
۱ــ قرآن کریم؛     ۲ــ سنّت؛    

اهداف سایر مواد در سخنرانی:
۱ــ توضیح و تبیین نظری و تطبیق آن ها با واقعیات عینی؛     ۲ــ جمع بندی با عبارات ویژه ماندگار؛

سایرمواد؛( توضیح و تبیین و تطبیق آن ها با واقعیات عینی):
۱ــ تاریخ؛     ۲ــ سیره بزرگان؛     ۳ــ حکایت؛     ۴ــ داستان؛     ۵ــ قصّه؛     ۶ــ داستان واره؛      ۷ــ تشبیه؛
۸ــ مثال فرضی؛     ۹ــ ضرب المثل؛     ۱۰ــ لطیفه؛

سایر مواد؛(جمع بندی با عبارات ویژه):
۱ــ نقل قول بزرگان؛     ۲ــ شعر؛     ۳ــ سخنان حکمت آمیز؛     ۴ــ جملات استفهامیّه و شرطیّه؛ 

اقسام اسلوب های سخن بر اساس هدف:
۱ــ اسلوب های اقناعی؛         ۲ــ اسلوب های احساسی؛

اقسام اسلوب های اقناعی:
۱ــ تجزیه و تحلیل؛     ۲ــ تعلیل و توجیه؛     ۳ــ توضیح و تبیین؛            ۴ــ تقسیم و تنظیم؛    
۵ــ گزارش تحقیق؛   ۶ــ مقایسه و ترجیح؛ 
۷ــ طرح مسئله و تبیین آن؛     ۸ــ نقد و بررسی ؛   ۹ــ مناظره و گفتگو؛      ۱۰ــ پرسش و پاسخ؛

اقسام اسلوب های احساسی:
۱ــ داستانی؛      ۲ــ توصیفی وترسیمی؛      ۳ــ تخیلی و شاعرانه؛            ۴ــ ادبی؛     ۵ــ مناجاتی؛      ۶ــ موعظه ای؛      ۷ــ تعظیمی؛      
۸ــ تکراری؛      ۹ــ تأکیدی؛

راه های تمرکز بخشی مخاطب در سخنرانی:
۱ــ طرح معما گونه مطالب؛       ۲ــ بیان مطالب فوق العاده مهم؛         
۳ــ استفاده ازدسته بندی مناسب؛     ۴ــ دعوت مستقیم به تمرکز؛                    
۵ــ پرهیز از عوامل حواس پرتی؛

اقسام استدلال از نظر صورت:
۱ــ قیاس؛      ۲ــ استقراء؛      ۳ــ تمثیل؛

اقسام استدلال از نظر محتوا(مواد):
۱ــ برهان؛      ۲ــ جدل؛     ۳ــ مغالطه؛( مناسب مجالس دینی نیست)        ۴ــ خطابه؛      ۵ــ شعر؛

اقسام مواد در استدلال:
۱ــ یقینیات؛      ۲ــ مظنونات؛      ۳ــ مشهورات؛      ۴ــ وهمیات؛                ۵ــ مسلّمات؛      ۶ــ مقبولات؛      ۷ــ مشبّهات؛      ۸ــ مخیّلات؛

راه های تقویت استدلال:
۱ــ استناد در مباحث نقلی؛      ۲ــ ذکر آمار و نمونه های تحقیقی؛           ۳ــ ذکر نمونه و مصداقی بحث کردن؛

انواع تحریک احساس:
۱ــ انگیزه پیگیری مطلب؛      ۲ــ زیباگرائی؛          ۳ــ اعجاب                ۴ــ علاقه مند کردن به بحث یا مجموعه گفتار؛          ۵ــ محبت؛       ۶ــ علایق معنوی؛      ۷ــ نوگرائی؛

روش های انگیزه پیگیری مطلب ( ایجاد انگیزه ابتدایی در اول سخنرانی): 

۱ــ روش سؤالی( شرایط استفاده؛ ۱ــ کاربردی و مورد نیاز مخاطب بودن سؤال ۲ــ امکان پاسخگوئی به سؤال ۳ــ طرح سؤتال با ادبیات مخاطب ) ؛      
۲ــ روش ابهامی( شرائط استفاده؛ ۱ــ بیان اولویت در این روش با اشرف مواد ۲ــ در نظرگرفتن ظرفیت و حوصله مخاطب ۳ــ میزان و زمان ابهام بر اساس هوشمندی مخاطب)؛
۳ــ روش داستان گوئی( شرائط استفاده؛ ۱ــ اولویت ذکر داستان هایی که از اشرف مواد بیان شده ۲ــ تناسب حجم و نوع داستان با محتوا و زمان سخنرانی ۳ــ تناسب داستان با ظرفیت فکری مخاطب ۴ــ دوری از تحریف داستان  ۵ـ تناسب پرورش داستان با ظرفیت مخاطب ۶ــ ذکر داستان همراه با تجزیه و تحلیل)؛
۴ــ روش بیان ضرورت مطلب( شرائط استفاده؛ ۱ــ دوری از تحمیل عقیده ۲ــ رعایت حوصله و ظرفیت مخاطب )؛                                                       
۵ــ روش  تعریف از مطلب ( شرائط استفاده؛ ۱ــ اعتدال در تعریف ۲ــ تعریف از مسلمات ۳ــ بکر و بدیع بودن مطلب ۴ــ تسلط کافی ۵ــ تعریف از مطلب٬ نه از خود)؛
۶ــ روش تکریم و تحسین( شرائط استفاده؛ ۱ــ دوری از عوام فریبی و چاپلوسی ۲ــ دوری از غلو واغراق ۳ــ  استفاده از تعریفِ غیر مستقیم برای مخاطبان خاص )؛
۷ــ روش استمرار و تقویت انگیزه(نحوه استفاده؛ ۱ــ تغییر خطاب  ۲ــ به تأخیرانداختن بیان نتیجه   ۳ــ قسم خوردن ۴ــ بدیهه گویی ۵ــ تغییر لحن ۶ــ زیباگویی)؛

روش های زیبا گرائی:
۱ـ استفاده از شعر(فوائد؛ ۱ــ ارضای حس زیباگرایی مخاطب ۲ــ تقویت ماندگاری پیام ۳ــ فراهم کردن زمینه استراحت ذهنی برای سخنران ۴ــ نشان دادن تسلط سخنران بر مطلب و جلسه ۵ــ اعجاب مخاطب٬ در صورت زیاد بودن محفوظات شعری گوینده )؛
(شرائط استفاده؛ ۱ــ عدم بزرگ نمایی شاعران ۲ــ اولویت استفاده از شعر بعد از اقناع اندیشه ۳ــ اولویت به کاربردن اشعار برگرفته از آیات و روایات  
۴ــ سلیس و روان و با محتوا بودن اشعار ۵ــ پرهیز از اشعار سبک و رکیک ۶ــ دور از تحریف بودن اشعار۷ــ از حفظ خواندن اشعار ۸ــ متناسب بودن با محتوای سخنرانی)؛
۲ــ استفاده از قطعات ادبی( فوائد؛ ۱ــ بالا رفتن قدرت ماندگاری پیام
۲ــ متناسب بودن با مخاطبان امروزی بویژه جوانان)؛
(شرائط استفاده؛ ۱ــ درست گویی فدای زیبا گویی و قافیه سازی نشود   
۲ــ روان گویی ۳ــ صورت گرفتن زمینه سازی مناسب برای مخاطب جهت این که مخاطب احساس بازی با الفاظ از سوی سخنران پیدا نکند ۴ــ عدم استفاده برای نخاطبان کم سواد یا بی سواد مگر این که برای این دسته قابل درک باشد)؛
۳ــ استخدام واژه های مناسب و تعابیر زیبا( راههای دستیابی به این روش؛
۱ــ مطالعه کتاب های نثر ادبی  ویادداشت برداری از تعابیر و واژه های زیبا ۲ــ گوش دادن به سخنان سخنوران زیباگو و یادسپاری و یادداشت برداری از تعابیر زیبای آن ها    ۳ــ تمرین و ممارست دائم ۴ــ تمرین در نوشتن نثرهای زیبا)؛
۴ــ استفاده از بیان زیبایی ها( اسلوب های قابل استفاده در این روش؛
۱ــ توصیف و ترسیم ۲ــ تجزیه و تحلیل    ۳ــ توضیح و تبیین)؛
(شرائط استفاده؛ ۱ــ هدفمند بودن زیبا سازی نه سرگرم کننده بودن ۲ــ اولویت در زیباسازی معنوی کلام نه زیباسازی ظاهر کلام)؛
۵ــ تنظیم و دسته بندی مناسب(شرائط استفاده؛ ۱ــ ضرورت وجود ربط بین تقسیم بندی ها)
۶ــ پرهیزاز عوامل کاهش دهنده زیبایی( عوامل کاهش دهنده زیبایی؛ ۱ــ لهجه های محلی تند۲ــ واژه ها و اصطلاحات علمی وطلبگی ۳ــ غلیظ تلفظ کردن کلمات ۴ــ عبارات تمسخر آمیز ۵ــ تکیه کلام ۶ــ غلط مشهور و صحیح مهجور)؛

روش های ایجاد اعجاب در سخنرانی؛
۱ــ بیان مطالب عجیب
۲ــ برداشت و نتیجه گیری خلاف پیش بینی مخاطب
۳ــ بیان جملات و فرازهای خلاف پیش بینی
۴ــ صراحت غیر معمول
۵ــ نتیجه گیری زود هنگام
۶ــ تضاد گویی ( منظوربیان سخنان تضاد نیست بلکه بیان سخنانی در تضاد با انتظارات مخاطب یا اقتضای جلسه است)؛
۷ــ تبلیغات منفی
۸ــ رد عقاید مسلّم مخاطب
۹ــ لطیفه گویی و طنز( فواید طنز گویی؛ ۱ــ عامل ماندگاری پیام است ۲ــ موجب شیوع و فراگیری پیام است
۳ــ ایجاد حالت انس بین گوینده و شنونده ۴ــ دور کردن ذهنیت های منفی مثل خشک بودن و... از ساحت سخنران ۵ــ موجب آسان شدن فهم ۶ــ عامل رفع خستگی از سخنران و مخاطب ۷ــ دور شدن حالت اضطراب از سخنران )؛
(شرائط طنز گویی؛ ۱ــ تحقیر شدن بدی ها نه خوب ها و بعضا بدها ۲ــ عدم منافات با وقار طلبگی ۳ــ خارج نشدن از محدوده حق و حقیقت ۴ــ رعایت شدن حقوق انسان ها ۵ــ تناسب میزان و حجم آن با سخنرانی ۶ــ ذکر کردن بعد از اقناع و استدلال در سخنرانی ۷ــ عدم ذکر آن موقع تأثیر گذاری معنوی و ذکر مصیبت)؛

روش های علاقه مندی به بحث یا مجموعه گفتار؛
۱ــ گره با نیازها و علایق مخاطب( منظور پیوند مواد سخنرانی با نیاز ها ٬‌امیال ٬ آرزوها ٬ خواسته ها و احساسات مخاطب)؛
(شرائط استفاده؛ ۱ــ  اولویت بعد از اقناع اندیشه ۲ــ در صورت زیر سؤال رفتن کرامت مخاطب ٬‌غیر مستقیم بیان کردن ۳ــ  عدم کثرت گره ها در سخنرانی ۴ــ بیان نقطه مثبت مخاطب در صورت بیان گره های مرتبط با نقاط ضعف مخاطب)؛
۲ــ مناظره گونه و مباحثه گونه سخن گفتن( منظور یک مناظره یا مباحثه صوری ترتیب می دهد و به جای طرفین یا سه طرف مباحثه خود سخنران صحبت می کند.)؛

روش های ایجاد محبت در سخنرانی؛
۱ــ مهربانانه سخن گفتن
۲ــ از مهربانی گفتن

روش های ایجاد علایق معنوی در مخاطب؛
( اقسام علایق معنوی: ۱ــ پرستش و خداگرایی ۲ــ نیکی کردن به دیگران  
۳ــ گرایش به گفتگو با قدرت برتر)؛
۱ــ موعظه وار سخن گفتن
۲ــ تعظیم خوبی ها
۳ــ تحقیر بدی ها

روش های ایجاد نوگرائی؛
۱ــ استفاده از ادبیات نو و تعابیر تازه (فایده بیان الفاظ و تعابیر نو ؛ ایجاد موج های عظیم اجتماعی د رجوامع مختلف)؛
( راه دستیابی به این مهارت؛ استفاده از کلمات مترادف و پرهیز از تکرار یک واژه)؛
۲ــ ذکر داستان ها ٬ داستان واره ها و حکایات ناشنیده و برداشت نکته های ظریف از آن ها
۳ــ طرح مباحث جدید و مسائل تازه
۴ــ بیان راه حل های نو
۵ــ استفاده از ترکیب های نو در چینش سخن                                           

شرائط عمومی تحریک احساس؛
۱ــ احساس ٬ شور و هیجان خود سخنران
۲ــ جایگاه معنوی ٬ علمی و اجتماعی سخنران
۳ــ رعایت مقتضای حال در سخنرانی ( منظورتناسب تحریک احساس با فضای سخنرانی از نظر شدت یا ضف تحریک کردن احساس و بیان مواد حاوی تحریک احساس در موقعیت های زمانی سخنرانی است )؛
۴ــ رعایت مناسبات گوینده و شنونده ( منظور تناسب محتوا و چگونگی بیان آن با موقعیت شخصی و اجتماعی سخنران است)؛
۵ــ پرهیز از پراکنده گویی( منظور شناختن مسیر رسیدن به هدف در سخنرانی برای تحریک احساسِ مناسب در زمان آن است)؛
۶ــ رعایت عقلانیت و اعتدال و دوری ز افراط در تحریک احساس

انواع چینش مطالب؛
۱ــ بر اساس قالب های سخن
۲ــ ترتیب مطالب چند سخنرانی
۳ــ تأثیر گذاری
۴ــ اجزاء سخن

اقسام قالب های سخنرانی؛
۱ــ طرح موضوع و بیان موضوع ( در این قالب ممکن است از اسلوب گزارش تحقیق استفاده شود)
۲ــ طرح مسئله و حلّ مسئله(این نوع چینش ٬ با اسلوب « تجزیه و تحلیل» و « نقد» خیلی سازگار است. این نوع از سلوب و قالب برای بحث های علمی ٬ فکری و کلاسیک کاربرد بیشتری دارد)؛
۳ــ ایجاد ابهام و رفع ابهام
۴ــ مقدمه چینی های متوالی ( تفاوت این قالب با قالب « طرح موضوع و بیان موضوع» در مقدمه چینی های ابتدایی و نگاه مقدماتی به گزاره های اول سخن است)؛
۵ــ پراکنده گویی و کشکولی سخن گفتن
۶ــ تقدیم و تأخیرو یا ترکیب آن ها با هم در هر یک از قالب های سخن
نکته؛ قالب «طرح موضوع و بیان  موضوع» یا قالب« طرح مسئله و حلّ آن برای مخاطب عوام مناسبت بیتری دارد و قالب « ایجاد ابهام و رفع آن» و یا قالب « مقدمه چینی های متوالی» و قالب طرح مسئله و حلّ آن » برای مخاطبان هوشمند و شتاب زده و مخصوصا جوانان مناسبت بیشتری دارد.

ترتیب مطالب سخنرانی؛
اقسام سخنرانی های متوالی؛
۱ــ اختصاص هر جلسه به یک موضوع مستقل
۲ــ تقسیم مباحث با یک موضوع در چند جلسه
۳ــ اختصاص هر چند جلسه به یک محور و موضوع بحث جداگانه (در این شکل از سخنرانی باید دسته بندی مطالب٬ خیلی قوی اجرا اجرا شود  تا تداخل مطالب صورت نگیرد)؛

چینش براساس تأثیرگذاری؛
چینش اجزای سخن در سخنرانی؛ 
۱ــ خطبه ( فایده؛ سبب آمادگی مخاطب و مقدمه ای برای ایجاد تمرکز در اوست)؛
(معیار های انتخاب حجم خطبه؛ ۱ــ مدت زمان سخنرانی ۲ــ انگیزه های دینی و غیر دینی و حوصله مخاطب)؛
محتوای خطبه؛ ۱ــ شروع با نام خداو تمسّک به نام پروردگار که مایه برکت است ۲ــ حمد و ثنای الهی که عامل جلب رحمت خداوندی است ۳ــ درود و سلام بر پیامبرخدا(ص) و اهل بیت معصوم(س) او که نشانه تولّی است۴ــ لعن و نفرین دشمنان پیامبر(ص) و اهل بیت گرامیش که نشانه تبرّی است )
( شرائط استفاده؛ ۱ــ تناسب خطبه با موضوع سخن ۲ــ بیان خطبه به صورت شعر یا به زبان فارسی با توجه به اقتضای مخاطبان ۳ــ بیان خطبه های موثّق در سخنرانی ۴ــ متناسب با زمان سخنرانی که در سخنرانی های طولانی ذکر خطبه های طولانی و در سخنرانی های کوتاه بیان خطبه کوتاه ۵ــ بیان خطبه به صورت مختصر برای مخاطبان غیر مذهبی و یا بی حوصله)؛                                                                                                                            

۲ــ مقدمه (استفاده از تعابیر و الفاظ زیبا و در عین حال مختصر و روان بسیار کارساز است؛ در طرح مقدمه ٬ هم عجله بی جا مضر است و هم تأنّی و کندی بی جا؛ اسلوب ایجاد انگیزه برای پیگیری مطلب در ابتدای سخن بخشی از مقدمه است)؛
( اهداف مقدمه؛ ۱ــ آماده سازی روحی مخاطب و ایجاد حوصله در او جهت استماع بحث؛  که استفاده از راه های برانگیختن کنجکاوی و انگیزه استماع و پی گیری مطلب در مخاطب٬ برای رسیدن به این هدف بسیار مناسب است. ۲ــ تثبیت جایگاه سخنران در نزد مخاطب؛ که استفاده از روش های ایجاد انگیزه پیگری مطلب مثل روش تکریم و تحسین ٬ یا بیان ضرورت مطلب برای رسیدن به این هدف مناسب است)؛                                                                                          

۳ــ متن ( مطالب تأثیرگذار بر احساس یا اندیشه در مقدمه به عنوان زمینه سازی برای تأثیرگذاری بر احساس و اندیشه در موضوع اصلی سخنرانی که در متن اجرا می شود که این هم خود مقدمه ای برای رسیدن به نقطه اوج  و حسن ختام می باشید)؛                                                                                                          

۴ــ نتیجه گیری و جمع بندی( فواید بیان جمع بندی؛۱ــ فهم بیشتر مخاطب ۲ــ ماندگاری پیام ۳ــ زمینه سازی برای بحث های بعدی ۴ــ قابلیت انتقال پیداکردن مطالب توسط مخاطبان )
(چگونگی بیان نتیجه گیری و جمع بندی؛ ۱ــ ضرورت کوتاه بودن جمع بندی ۲ــ ضرورت بیان الفاظ  و عبارات جدید در نتیجه گیری ۳ــ عدم بیان نتیجه گیری در بحث هایی که از دسته بندی مناسبی برخوردارند و خود به خود روشن هستند)؛

۵ــ نقطه اوج ( اهمیت نقطه اوج؛ سخنران بهتر است نقطه جدا شدن خود از مخاطب را در زمان اوج تأثیرگذاری قرار دهد)؛                                                                             

( اجزای نقطه اوج در سخنرانی دینی؛ ۱ــ قسمت های پایانی متن سخنرانی  ۲ــ گریز ۳ــ ذکر مصیبت)؛
(فوائد نقطه اوج؛ ۱ــ شیرین شدن ذائقه مخاطب ۲ــ ایجاد انگیزه در مخاطب جهت شرکت در جلسات بعدی)؛                                                                                                                                                                                                   

راههای ایجاد نقطه اوج در قسمت پایانی سخنرانی؛
۱ــ انتخاب نکته های بدیع و بکر برای انتهای بحث ؛ [ مهمترین نکته را در پایان ذکر کنیم][ بدیع و بکرو مهم بودن نکته٬ با توجه به مخاطب سنجیده می شود و باید از نگاه او چنین باشد]
۲ــ ایجاد امید و نشاط٬ پس از بیم و انذار؛
۳ــ معرفی ملجأ و پناهگاه پس از آشنایی مخاطب با بی کسی ٬ بی پناهی و تنهایی؛
۴ــ  نوید یُسر و آسانی پس از سختی و مشکلات ؛ ( مهم در سخنرانی ایجاد احساس نشاط و شادابی معنوی در مخاطب است)؛
۵ــ بیان جلوه های رحمت و محبّت اهل بیت(ع) ؛ [ موضوع سخن هر چه باشد٬ می توان به نوعی آن را در پایان به اهل بیت(ع) عصمت و طهارت ربط داد.
۶ــ مناجات ؛ ( ذکر قطعاتی از مناجات و گفتگو با خدا٬ امام زمان(عج) و اهل بیت(ع) یا شهدا که باید اولا با حس و حال معنوی بیان شود و ثانیا متناسب با فضای بحث باشد)؛
[نکته؛ در تمامی راههای مقدمه سازی برای ایجاد نقطه اوج در قسمت های پایانیِ متنِ سخنرانی ٬ می توان با آوردن قصه های مناسب و استفاده از هنر بیان داستان ٬ به تحریک احساس قوی پرداخت.]                                                                                              

(راههای ایجاد نقطه اوج در گریز)؛
( فوائد گریز به ذکر مصیبت در سخنرانی دینی؛ ۱ــ پیوند بحث با ذکر مصیبت ۲ــ طبیعی جلوه دادن اجرای ذکرمصیبت ۳ــ ایجاد زمینه برای تحریک بیشتر احساس مخاطب در ذکر مصیبت ۴ــ ایجاد فرصت برای سخنران جهت آمادگی روانی برای اجرای ذکر مصیبت ۵ــ کم کردن فشار عصبی و روانی سخنران ٬ هنگام اجرای ذکر مصیبت)؛
شرائط گریز به ذکر مصیبت در سخنرانی دینی؛ ۱ــ کوتاه بودن ۲ــ گویا بودن؛[ قابل فهم و روشن باشد] ۳ــ به هنگام بودن[ باید پس از بخش پایانی متن سخنرانی و قبل از ذکر مصیبت جاسازی شود] ۴ــ تداعی نمایی[ بی این معنا که نباید مخاطب احساس کند سخنران این قطعه را از قبل برای گریز انتخاب کرده بوده است ٬ بلکه باید احساس او چنین باشد که الآن این نکته به ذهن گوینده تداعی شده است] ۵ــ تغییر صدا و لحن [ لحن٬ بستر و زمینه ای برای بازی با صدا و جریان صدا است. در ذکر مصیبت معمولا از لحن عاطفی یا حماسی استفاده می شود. اگر بخواهیم مظلومیت اهل بیت(ع) را ترسیم کنیم ٬ لحن عاطفی مناسب است ٬ و اگر بخواهیم بُعد حماسی آنانم را توصیف کنیم ٬ باید از لحن حماسی بهره بگیریم.] ۶ــ رعایت تناسب در بروز احساس[ به این معنا که بروز احساس در گریز باید بیشتر از قطعه پایانی متن سخنرانی و کم تر از ذکر مصیبت باشد] ۷ــ رعایت سرعت و فرصت مناسب ۸ــ تمرکز بخشی به اندیشه مخاطب

راههای ذکر مصیبت؛

(آخرین قسمت از نقطه اوج( حسن ختام) در سخنرانی ذکر مصیبت است که با عنوان فن رثاء تدریس می شود)؛                                                                                                                                                                     

 صورت های مطلوب در رسیدن به نقطه اوج؛

۱ــ به کار بردن شیب ملایم از ابتدای سخنرانی که نقطه ٔ اوجآن پایان سخنرانی است ۲ــ به کار بردن چند نقطه اوج در سخنرانی دینی که اثرگذارترینش در پایان سخنرانی ذکر می شود.                                                                                                                

صورت های نامطلوب دررسیدن به نقطه اوج؛
۱ــ نداشتن نقطهٔ اوج یا ضعیف بودن آن ۲ــ نبودن نقطه اوج در پایان سخنرانی ۳ــ ضعیف بودن نقطه اوج ها و نبودن نقطه اوج قوی در پایان سخنرانی                                                                                                 

شرایط کلی در اجزای نقطه اوج؛
(۱ــ ذکر مصیبت قوی راهی برای رسیدن به نفطه اوج ۲ــ ضرورت هماهنگی در سه بخش نقطه ٔ اوج برا یتحریک احساس خاص مثل امید ۳ــ ضرورت هماهنگی در سه بخش نقطه اوج برای تحریک احساس شادی در مجالس شادی و غیر شهادات معصومین(ع) ۴ــ ضرورت شیب ملایم برای تحریک احساس در سه بخش نقطه اوج )؛                                                                                                    

۶ــ دعا ؛
( چگونگی دعا کردن در پایان سخنرانی دینی؛ ۱ــ اولین دعا برای حضرت بقیّة الله(عج) ۲ــ متناسب بودن دعا با مطالب ارائه شده در سخنرانی  ۳ــ مدّ نظر گرفتن حوائج مخاطبان و متناسب با خواسته ها و مشکلات آنان دعا کردن ۴ــ مورد توجه قرار دادن مسائل اساسی جهان اسلام و مسلمانان)؛

چگونگی بالا بردن کیفیت اجرای سخنرانی؛

۱ــ طراحی و خلاقیّت  در حین سخنرانی ( فوائد؛ ۱ــ ایجاد شکوفایی و خلاقیت در سخنرانی ۲ــ تعامل روانی و تأثیرگذاری بیشتر بر مخاطب ۳ــ ایجاد نشاط در سخنرانی ٬ به خاطر نشاط بیشتر سخنران)؛                                                                                                                                   

۲ــ شجاعت در تغییر موضوع یا محتوا ( عوامل بوجود آورنده ؛ ۱ــ کمبود وقت ۲ــ تغییر مخاطب ۳ــ تغییر میزان جمعیت ۴ــ تغییر در ابزارهای ارتباطی و بهتر یا بدتر شدن آن ها ۵ــ تغییر فضا ۶ــ مساعد نبودن حال سخنران و یا مخاطب به خاطر اتفاقات خاصی که افتاده است)؛

۳ــ جلوگیری از تأثیر نامطلوب که مخاطبان خاص بوجود می آورند؛

هماهنگی های لازم در سخنرانی جهت تاثیر گذاری بیشتر؛

۱ــ صوت و لحن ۲ــ موضوع و محتوا ۳ــ حرکات جسمانی ( مثل سخنرانی های سیاسی با سخنرانی های اخلاقی)

روش های ایجاد سرعت در سخنرانی؛
(سرعت؛ یعنی انتقال محتوای بیشتر در زمان کمتر)؛
۱ــ تند حرف زدن ( تلفظ سریع واژه ها)؛ ۲ــ حذف بعضی از واژه ها ( کاربرد بیشتر این روش در کلاسداری)؛ ۳ــ  حذف برخی از جملات و مطالب( موقعی که مخاطب با مطالب موجود ٬ به مطالب محذوف پی می برد)؛ ۴ــ بی پاسخ گذاشتن سؤال ها ( موقعی که مخاطب پاسخ آن ها را می داند)؛ ۵ــ بیان مطالب متراکم و بدون توضیح( موقعی که مخاطبان ٬ سخنران را کم سواد تلقی کرده و انگیزه استماع ندارد و نیز در جلساتی که مخاطبانِ عالم و دانشمند دارد)؛ ۶ــ عدم تکرار مطالب

فواید ایجاد سرعت در سخنرانی؛
۱ــ جذب مخاطب هوشمند۲ــ جلب توجه بیشتر ۳ــ مرعوب ساختن مخاطب نسبت به تسلط سخنران ۴ــ ایجاد زمینه برای خلاقیت سخنران ۵ــ کنترل نظم جلسه ۶ــ اعلام فرعی بودن برخی مطالب

مضرات ایجاد سرعت در سخنرانی؛
۱ــ عدم فهم مطالب توسط برخی از مخاطبان ۲ــ ارتباط برقرار نکردن با دل مخاطب ۳ــ دفع مخاطب غیر هوشمند

روش های ایجاد فرصت در سخنرانی؛
(فرصت؛ یعنی ارائه مطالب کمتر در زمان وسیع تر به منظور فرصت دادن به مخاطب برای تأمل و اندیشه)؛
۱ــ کُند و شمرده سخن گفتن؛ ۲ــ تمام کردن جملات؛ ۳ــ  بی پاسخ نگذاشتن سؤال ها؛ ۴ــ با توضیح و تفصیل بین کردن مطالب؛ ۵ــ مجال دادن برای عکس العمل مخاطب؛ ۶ــ تکرار جمله ها و مطالب؛

فوائد ایجاد فرصت در سخنرانی؛
۱ــ ایجاد زمینه برای فهم و توجه بیشتر؛ ۲ــ تحریک بیشتر احساس در مواردی که تحریک احساس مبتنی بر هضم و فهم بیشتر باشد مثل ایجاد حس غم و اندوه ۳ــ ایجاد زمینه برای تفکردر سخنرانی و آماده شدن برای فرازهای بعدی ۴ــ کمک به ماندگاری بیشتر پیام ۵ــ ایجاد زمینه برای پرورش مطالب٬ مخصوصا در فرصت محتوایی ۶ــ ایجاد زمینه برای تفکر مخاطب پیرامون موضوع و تطبیق محتوا با مصادیق آن ۷ــ مرعوب ساختن مخاطب نسبت به تسلط سخنران بر اداره جلسه ۸ــ وجود فرصت برای بروز احساسات مخاطب و هر نوع عکس العمل دیگر ٬ مثل : صلوات و تکبیر ۹ــ اهمیت دادن به موضوع یا شخص خاص ٬‌از طریق مکث کردن

مضرات ایجاد فرصت در سخنرانی؛
۱ــ جلب توجه کمتر در بعضی موارد ۲ــ احساس عدم تسلط سخنران بر بحث ۳ــ کم شدن خلاقیت سخنران

مدیریت سخنرانی در ارتباط با مخاطبان غیر داوطلب؛ 
۱ــ کوتاه و گویا سخن گفتن ۲ـــ پرهیز از بحث های جنجالی یا موضوعات مورد نفرت مخاطب مثل بحث های سیاسی ۳ــ استدلالی سخن گفتن

مراحل ایجاد انگیزه در جلسات شلوغ؛
۱ــ ایجاد انگیزه اوّلیه و شروع مناسب سخنرانی ۲ــ مدیریت مطلوب جلسه     ( تمهیدات سخنرانی) ۳ــ گریز و شروع مناسب
( سخنرانی در جلسات شلوغ نیازمند با روش های سخنرانی ٬ تجربه ٬ تمرین و خلاقیت بیشتر است)؛

دلائل مطلوب نبودن سخنرانی های کوتاه مدت؛
۱ــ ملاک در سخنرانی تأثیرگذاری بر مخاطب است و تأثیرگذاری نیاز به انگیزه سازی ٬‌به اوج رسانی ٬ فرود و نتیجه گیری دارد و این امور اغلب در زمان کم امکان اجرا ندارد و یا اجرای آن بسیار دشوار است.
۲ــ سخنران در بستر مناسب می تواند عیوب سخنرانی خود را شناخته و برطرف کند ٬ و در زمان کم ٬ در بسیاری از موارد چنین امکانی وجود ندارد و یا بسیار مشکل است٬ مگر این که سخنران نخواهد هنرمندانه و مؤثر سخن بگوید.
۳ــ تعامل با مخاطب و خلاقیت در سخنرانی٬‌نیاز به زمان مناسب دارد و در زمان کم ٬‌کار بسیار دشوار و یا ناممکن خواهد شد.
۴ــ اصل در تبلیغ٬‌ایجاد پختگی مخاطب است. در سخنرانی کوتاه ممکن است مخاطب داغ شود ٬‌ولی پخته نمی شود. داغ دوباره سرد می شود ولی پخته ٬ خام نمی گردد.

چگونگی ایجاد انگیزه در جلسات متوالی؛
۱ــ تعریف و توضیح اجمالی بعضی از مباحث آینده در جلسه اول؛
۲ــ طرح موضوعات جلسات بعد در اوج احساسات مخاطب در جلسات پیشین؛
۳ــ تقویت تحریک احساس در همه جلسات؛
۴ــ تمام کردن سخنرانی در نقطه اوج؛
۵ــ تبلیغ از جلسه در حاشیه سخنرانی؛
۶ــ بیان خلاصه بحث های گذشته در ابتدای سخنرانی
۷ــ عدم ضرورت بیان بحث ها از کلی به جزئی
۸ــ ایجاد توانایی و مهارت لازم برای ایجاد انگیزه و تحریک احساس برای سخنران به جهت تأثیر تربیتی و تربیت نیرو ها که بیشتر در جلسات متوالی صورت می گیرد.